کشف پنجاه و هفت استوپه دوره کوشانی ها در وردک
محمد حلیم تنویر
خبر تاریخ و باستان شناسی افغانستان
پنجاه و هفت (۵۷) آبدۀ تاریخی جدید مربوط به‌کوشانیان در میدان وردک ثبت شد
مولوی حبیب‌الله مجاهد، رییس اطلاعات و فرهنگ طالبان در ولایت میدان‌وردک گفته است که در جریان سال ۱۴۰۳ش (۲۰۲۴م.)، حدود ۵۷ آبده تاریخی جدید در این ولایت شناسایی و ثبت شده که شماری از این آبده‌ها هزارها سال قدامت تاریخی دارد و شامل زیارت‌ها، قلعه‌ها و استوپه‌های دوره کوشانیان و متأثر از فرهنگ یونانو - باختری اند. این استوپه ها و جاها در ولسوالی های نرخ، جلریز، سیدآباد، دایمیرداد، چک و جغتو ولایت غزنی موقعیت دارند و از آن‌ها محافظت درست صورت می‌گیرد.
سلسلۀ کوشانیان از نژاد آریایی اند و زبان مروج مردم افغانستان قبل از اسلام زبان های بلخی -تخاری، زبان یونانو باختری و زبان گندهار بود که آثار زیادی دراین مورد وجود دارد.
تسلط شاهنشاهی کوشانی با مراکز مهم آنان در بگرام، کابل و بامیان در آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان امروزی، مناطق شمالی هندوستان وشمال غرب چین، بخش شرقی ترکیه حکمروایی کرده اند و دین رسمی سلسلۀ شاهنشاهی کوشانی دین بودایی بود . زیرا آئین بودایی نزدیک به ۳۴۲ سال قبل از استقرار سلسلۀ کوشانی (۷۸ میلادی) درسرزمین باختریان یعنی آریانایی شرقی پذیرفته شده بود .
مجسمه های بودای بامیان و همچنان مسکوکات کشف شده از «گردیز» ، خزانۀ تپه مرجان کابل، زیورهای «عاجی » از بگرام ، معبد مکشوفه در «قول نادر» کاپیسا، آثار مکشوفه از معابد «شترک» و «شمشیر غار » وسایر معابد و مسکوکات از یادگار دوره با عظمت فرهنگی کوشانیان آریایی ها بوده اند.
په وردګو کې د کوشاني دورې د اوه پنځوسو سټوپونو کشف
په میدان وردګو کې د کوشانیانو پورې اړوند ۵۷ (۵۷) نوي تاریخي ځایونه ثبت شول.
د میدان وردګو ولایت د اطلاعاتو او کلتور رئیس مولوي حبیب الله مجاهد وویل چې د ۱۴۰۳ هجري لمریز کال (۲۰۲۴ میلادي) په اوږدو کې په دې ولایت کې شاوخوا ۵۷ نوي تاریخي ځایونه پیژندل شوي او ثبت شوي دي، چې ځینې یې زرګونه کاله زاړه دي او په دې کې د زیارت ځایونه شامل دي. کلاګانې او سټوپې د کوشان دورې دي او د یوناني-لویدیځ کلتور څخه اغیزمنې شوې دي. دا سټوپې او ځایونه د غزني ولایت په نرخ، جلریز، سیدآباد، دایمیرداد، چک او جغتو ولسوالیو کې موقعیت لري او ښه ساتل شوي دي.
د کوشان کورنۍ د آریایي اصل څخه ده، او د اسلام څخه مخکې د افغانستان د خلکو لخوا ویل کیدونکي ژبې بلخي-تخاري ژبې، یوناني او باختري ژبې، او ګندهار ژبه وه، چې په دې موضوع باندې ډیری اثار شتون لري.
د کوشان امپراتورۍ، چې په بګرام، کابل او بامیان کې یې مهم مرکزونه درلودل، په مرکزي آسیا، اوسني افغانستان او پاکستان، د هند شمالي سیمې، شمال لویدیځ چین او د ترکیې ختیځه برخه یې واکمنه کړه. د کوشان رسمي مذهب د سلطنت دوره بودیزم وه. ځکه چې بودیزم د باختریانو په خاوره کې، یعنې د ختیځ آریایانو په خاوره کې، د کوشان کورنۍ له تاسیس (۷۸ میلادي کال) څخه نږدې ۳۴۲ کاله مخکې منل شوی و.
د بامیانو د بودا مجسمې، او همدارنګه له ګردیز څخه کشف شوي سکې، په کابل کې د مرجان غونډۍ خزانه، د بګرام څخه د عاج ګاڼې، د کاپیسا په قول نادر کې کشف شوی معبد، د شترک او شمشیر غر له معبدونو څخه کشف شوي اثار، او نور معبدونه. او سکې د کوشانیانو او آریایانو د کلتوري پلوه د ویاړلې دورې یوه نښه وه.