آتشکده یا معبد نوبهار بلخ
آتشکده یا معبد نوبهار بلخ یکی از نیایشگاهای آیین زردشتی وبودائی ميباشد که در ۳ کیلومتری جنوب شهر مزارشریف ولایت بلخ قرار دارد.
آتشکده یا معبد نوبهار بلخ یکی از مشهورترین و مهمترین مکانهای مذهبی و تاریخی در تاریخ افغانستان بشمار میرود. این معبد در شهر تاریخی بلخ، که به «مادر شهرها» معروف است، واقع شده بود و پیشینۀ دیرینه در آیینهای دینی منطقه دارد.
پیشینه تاریخی
دوره زرتشتی: نوبهار در ابتدا آتشکدۀ زرتشتی بوده که در آن مراسم دینی انجام میشده است. بلخ یکی از مراکز مهم زرتشتیان بود و آتشکده های متعددی در این منطقه وجود داشته است.
دوره بودائی: در دوران گسترش آیین بودا در منطقه، معبد نوبهار به یکی از مهمترین مراکز بودائی تبدیل شد. نام «نوبهار» برگرفته از «نواویهاره» است که در زبان سانسکریت به معنای «صومعه نو» است. این مکان به عنوان مرکز فرهنگی و مذهبی بودائیان شناخته میشد و زائران بسیاری از مناطق مختلف به این معبد میآمدند.
اهمیت فرهنگی و مذهبی
این معبد نه تنها مکانی برای عبادت بود، بلکه مرکزی برای یادگیری، آموزش و پژوهش دینی نیز به شمار میرفت. به ویژه در دورۀ بودائی، نوبهار بلخ نقش کلیدی در گسترش فرهنگ و فلسفه بودائی در آسیای مرکزی داشت.
در متون تاریخی مانند آثار عربی و دری، از نوبهار به عنوان مکانی مقدس یاد شده است. برخی مؤرخان اسلامی مانند ابن ندیم و ابوریحان بیرونی نیز به این مکان اشاره کرده‌اند.
تخریب و تغییرات
با ورود اسلام به منطقه، بسیاری از معابد و آتشکده ها تغییر کاربری یافتند و یا ویران شدند. معبد نوبهار نیز از این تغییرات مصون نماند. برخی منابع اشاره میکنند که این مکان در دوران فتوحات اسلامی به مسجد یا مرکز اسلامی تبدیل شد.
میراث نوبهار
نوبهار بلخ امروز به عنوان بخشی از میراث تاریخی و فرهنگی افغانستان مورد توجه است. هرچند بقایای فیزیکئ آن به طور کامل از بین رفته یا ناشناخته است، اما در حافظه تاریخی منطقه جایگاه ویژه ئی دارد و یادآور دوره های پرشکوه فرهنگی و مذهبی این سرزمین است.
این مکان نمادی از تعامل و تلاقی ادیان و فرهنگهای مختلف در طول تاریخ بلخ و افغانستان است.
د بلخ نوبهار معبد یا آتشکده یو له زردشتي او بدهايې دیني عبادتګاهونو څخه دی چې د مزارشریف ښار له درې کیلومتره جنوب لورې ته، د بلخ ولایت کې موقعیت لري.
د بلخ نوبهار معبد یو له مشهورو او مهمو مذهبي او تاریخي ځایونو څخه دی چې په افغانستان کې پیژندل کیږي. دا معبد د تاریخي بلخ ښار کې واقع و، چې د "ښارونو مور" په نوم شهرت لري، او د دې سیمې په دیني مراسمو کې اوږد تاریخ لري.
تاریخي پس منظر
د زردشتي دور: نوبهار په پیل کې د زردشتي آتشکده و چې پکې دیني مراسم ترسره کېدل. بلخ د زردشتيانو لپاره یو مهم مرکز و او په دې سیمه کې ګڼ شمېر آتشکده ګانې موجودې وې.
د بدهايې دور: په هغه وخت کې چې د بودا دین په سیمه کې خپور شو، نوبهار معبد د بدهايې دین یو له مهمو مرکزونو څخه شو. د "نوبهار" نوم د "نواویهاره" څخه اخیستل شوی دی چې په سنسکرت ژبه کې د "نوې صومعې" معنی لري. دا ځای د بدهايانو لپاره د مذهبي او کلتوري مرکز په توګه پیژندل کېده او زیارکشان له مختلفو سیمو څخه دې معبد ته راتلل.
کلتوري او مذهبي اهمیت
دا معبد یوازې د عبادت ځای نه و، بلکه د دیني زده کړو، تعلیم او څېړنو لپاره هم یو مهم مرکز ګڼل کېده. په ځانګړې توګه د بدهايې دور په وخت کې، نوبهار بلخ د آسیایي منځنۍ سیمې په کلتوري او فلسفي پرمختګ کې مهمه ونډه لرله.
په تاریخي متونو لکه د عربي او دري اثارو کې، نوبهار د یو مقدس ځای په توګه یاد شوی دی. ځینې اسلامي تاریخپوهان لکه ابن ندیم او ابوریحان بیروني هم دې ځای ته اشاره کړې ده.
ویجاړۍ او بدلونونه
د اسلام د راتګ سره، ډېری معابد او آتشکده ګانې د کارونې بڼه بدله کړه یا ویجاړې شوې. د نوبهار معبد هم له دې بدلونونو څخه بې برخې نه و. ځینې منابع وایي چې دا ځای په اسلامي فتوحاتو کې د یوې جومات یا اسلامي مرکز په توګه بدل شو.
د نوبهار میراث
نن ورځ، نوبهار بلخ د افغانستان د تاریخي او کلتوري میراث یوه برخه ګڼل کېږي. که څه هم د دې فزیکي پاتې شوني په بشپړه توګه له منځه تللي یا نه پېژندل شوي، خو د دې سیمې په تاریخي حافظه کې ځانګړی ځای لري او د دې سرزمین د کلتوري او مذهبي دورو ښکلې یادګار دی.
دا ځای د بلخ او افغانستان په تاریخ کې د مختلفو دینونو او کلتورونو د تعامل او تداخل یوه نښه ده.
- www.mizanonline.ir
-
Mohammad Omar Parwani