خُلم و یا « تاشقرغان»،بروایت اسناد تاریخی!
احمد احمدی
خُلم ، احتمالاً اسم اولی یکی از شهرهای باستانی باکتر بوده، که یونانیان از جمله (STRABO) مؤرخ یونانی در (Chapter- 11) کتاب جغرافیای خود، از آن بنام یوکرتیدیا «Eucratidia » یاد کرده ، که این شهر بنام یکی از حاکمان سلوکی باکتریا بنام «ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΥΚΡΑΤΙΔΟΥ» مسمی گردیده بود.
همانطوری که شما در ذیل تصویر سکه ئی را می بینید، که اسم این حاکم سلوکی باکتریا نیز در آن حک گردیده است. اما بعد ها در قرن (۱۷ م)، خلم باسم « تاشقرغان» نیزمسمی گردیده است. خُلم شهریست باستانی و همزاد شهر بلخ باستان «Bactra»، که استرابو ، از آن بنام «Zariaspa» یاد کرده است.
شهر خلم، در گذرگاه جاده ابریشم و دهانه دروازه سنگی هندوکش موقعیت داشته و بر اساس کتب تأریخی ، جغرافیائی ، سفرنامه ها ، واژه نامه ها ، اشعار شاعران ، آهنگ ها ، ترانه ها ، افسانه ها ، اسطوره ها، کتیبه ها ، مسکوکات و مدارک دیگر، خُلم یک حوزه مهم تأریخی و فرهنگی معرفی گردیده است.
چنانچه مؤرخین و جغرافیه نگاران یونانی خلم را ازجمله یکی از هزار شهر باختر باستان معرفی داشته اند، که خرابههای شهربانو در هجده کیلومتری شمال آن با پیشینه و گنجینههای فراوان تأریخی اش از جمله کشف مجسمه اناهیتا « الهه آب » باین گفتههای مؤرخین مهر تائید می گذارد .
طوری که میرزا علی اکبر نفیسی، در فرهنک ناظم الاطبا، در مورد خُلم نوشته است :
( خلم . [ خ ُ ل ُ ] (اِخ ) قصبه ئی از توابع بلخ است - در سرحد بدخشان، که به ده فرعون نیز اشتهار دارد.)
همچنان یاقوت حموی تأریخ نویس قرن هفتم هجری در معجم البلدان گوید: خُلم شهری است در نواحی بلخ ، در بیست فرسخی این شهر، شهر کوچکی با دهها بساتین « بوستان ها» یافت میشود و همیشه در آنجا باد می وزد.
ضمنآ نویسنده گمنام جغرافیای حدودالعام در مورد خلم نوشته است: خُلم در خراسان میان بلخ و طخارستان است و اندر صحرا نهاده بر دامن کوه و او را رودی است و خراجشان بر آب است و جائی بسیار کشت و برز « باشکوه» است.
ضمنآ شما در ذیل، تصاویری از نمای بهاری خلم، دروازه بالا حصار قدیمی ولسئوالی خُلم و سکه یوکرتیدیا حاکم یونانی - باختری را ملاحظه مینماید:
سخنان نغزی از پرچمن