سنگ مسجد
١- موقعیت دقیق جغرافیائی
استوپۀ سنگ مسجد در ولایت بغلان، نزدیک شهر پلخمری موقعیت دارد. این اثر باستانی در میان کوههای مرتفع و در منطقۀ با اهمیت تاریخی و فرهنگی قرار دارد.
٢- موقعیت عرض و طول جغرافیائی
استوپای سنگ مسجد در عرض جغرافیائی ٣۵.٨٧٧٢ درجه شمالی و طول جغرافیائی ۶٨.٧٠٢١ درجه شرقی موقعیت دارد.
٣- پیشینۀ تاریخی
این استوپه یکی از آثار مهم دورۀ کوشانیان محسوب میشود و تاریخ آن را میتوان به قرن دوم یا سوم سنه مشترک نسبت داد. در زمان امپراطور کنیشکا و پس از آن، ساخت معابد و استوپه های بودائی در بخشهای مختلف افغانستان رونق داشت. استوپۀ سنگ مسجد نیز احتمالاً در همین دوره ساخته شد.
در دوران بعدی، با گسترش اسلام در منطقه، بسیاری از معابد و استوپه ها تغییر کاربری یافتند یا متروکه شدند. اما بقایای استوپۀ سنگ مسجد همچنان پابرجا ماند و بعنوان یکی از نمونه های معماری بودائی در افغانستان شناخته میشود.
۴- ویژهگیهای معماری
- این استوپه از سنگهای تراشیده شده ساخته شده است و برخلاف برخی دیگر از استوپه های این دوره، از مواد گلین و خشتی کمتر استفاده شده است.
- ارتفاع آن در حدود ١۵ متر و قطر پایۀ آن تقریباً ٣٠ متر است.
- در بخش بالائی استوپا، نشانه های از حلقه های کمربندی دیده میشود که به معماری دوره کوشانی شباهت دارد.
- برخی از تزئینات و کندهکاریهای ظریف بر روی سنگهای این بنا هنوز قابل مشاهده است.
۵- اهمیت فرهنگی
استوپای سنگ مسجد یکی از نمادهای تاریخی و فرهنگی افغانستان است و نشاندهندۀ اهمیت این سرزمین در تمدن بودائی پیش از اسلام میباشد. این اثر:
- نشاندهندۀ ارتباط افغانستان با جادۀ ابریشم و تبادل فرهنگی بین هند، چین و آسیای مرکزی است.
- یکی از نمونههای مهم معماری بودائی در افغانستان محسوب میشود.
- میتواند بعنوان جاذبۀ باستانی و پژوهشی برای متخصصین و باستانشناسان مورد توجه قرار گیرد.
۶- نام کاشف و سال کشف آن
این استوپه برای قرنها در میان کوههای بغلان پنهان مانده بود و تنها بومیان محل از وجود آن اطلاع داشتند.
- در اوایل قرن بیستم، کاوشگران غربی به بقایای این بنا توجه نشان دادند، اما مطالعات دقیق باستانشناسی بر روی آن در دهۀ ١٩۶٠ سنه مشترک توسط تیمی از باستانشناسان افغان و خارجی آغاز شد.
- در سالهای اخیر، این مکان مورد توجه پژوهشگران داخلی قرار گرفته است و تلاشهای برای حفاظت و مستندسازی آن انجام شده است.
استوپۀ سنگ مسجد یکی از یادگارهای ارزشمند تاریخی افغانستان است که اهمیت آن در شناخت گذشته ئی باستانی این سرزمین قابل توجه میباشد.
۱- د جغرافیایي موقعیت
د سنگ مسجد استوپه د بغلان ولایت کې، د پلخمري ښار په نېږدې موقعیت لري. دا تاریخي آثارو د لوړ کوهونو ترمنځ او په هغه سیمه کې چې تاریخي او کلتوري ارزښت لري، قرار لري.
۲- د جغرافیایي طول او عرض
د سنگ مسجد استوپه په ۳۵.۸۷۷۲ درجې شمالي عرض او ۶۸.۷۰۲۱ درجې شرقي طول کې موقعیت لري.
۳- تاریخي پس منظر
دا استوپه د کوشاني دورې له مهمو آثارو څخه ګڼل کیږي او تاریخ یې تقریباً د دوم یا درېمې پیړۍ سنه مشترک پورې اړه لري. د کنیشکا امپراطور په وخت کې او وروسته له هغه، د افغانستان په بېلابېلو برخو کې د بودایي معبدونو او استوپو جوړولو رواج زیات شو. د سنگ مسجد استوپه هم احتمالاً په همدې دوره کې جوړ شوی دی.
په وروسته وختونو کې، د سیمې د اسلام په خپرېدو سره، ډیری معابد او استوپې بدل شوې یا پرېښودل شوې. خو د سنگ مسجد استوپه پاتې شوني بیا هم محفوظ پاتې شوې او د بودایي معمارۍ یوه نمونه په افغانستان کې پیژندل شوې.
۴- د معمارۍ ځانګړتیاوې
- دغه استوپه د تراشلیو ډبرو څخه جوړه شوې ده، په داسې حال کې چې د دې دورې په نورو استوپو کې ډیر وخت د خټو او خښتیو موادو څخه کار اخیستل شوی.
- د دې استوپې لوړوالی نږدې ۱۵ متره دی او د هغې بنسټ قطر تقریباً ۳۰ متره دی.
- په استوپه کې د پورته برخه کې د کمربند د حلقو نښې شته چې د کوشاني دورې معمارۍ سره ورته والی لري.
- د دې جوړښت په ډبرو باندې ځینې نفیس کندهکاري او د decor ټیکنالوجي لا هم لیدل کیږي.
۵- کلتوري اهمیت
د سنگ مسجد استوپه د افغانستان د تاریخي او کلتوري سمبولونو څخه ده او د دې سیمې په بودایي تمدن کې مخکې له اسلامه د افغانستان رول څرګندوي. د دې اهمیت په لاندې ټکو کې دی:
- دا د افغانستان ارتباط د ابریشم لارې او د هند، چین او منځنۍ آسیا ترمنځ د کلتوري تبادلې ښودنه کوي.
- دا د افغانستان د بودایي معمارۍ یوه مهمه نمونه ګڼل کیږي.
- دا د پژوهشګرانو او باستانشناسانو لپاره یو مهم باستاني ځای ګڼل کیدای شي.
۶- د کشف کولو نوم او کال
دا استوپه د بغلان کوهونو ترمنځ سلګونه کاله پټه پاتې شوې وه او یوازې محلي خلکو د دې شتون خبر و.
- د ۲۰مې پېړۍ په لومړیو کې، غربي کاوشګرانو د دې ځای د پاتې شونو سره علاقه وښودله.
- خو د دې استوپې په اړه دقیقې باستاني څېړنې په ۱۹۶۰مو کلونو کې د افغان او نړیوالو باستانشناسانو په یوه ډلې پیل شوې.
- په وروستیو کلونو کې، دا ځای د داخلي محققینو پام ځانته رااړولی او د هغې د ساتنې او مستند کولو لپاره هڅې ترسره شوي.
د سنگ مسجد استوپه د افغانستان یوه له مهمو تاریخي میراثونو څخه ده چې د دې اهمیت د دې سیمې د پخواني وختونو په پېژندلو کې ډیر ارزښت لري.
- DALL·E 2025-02-03 06.09.15