گنجینهٔ باختر؛ دومین گنجینهٔ بزرگ طلایی جهان
احمد احمدی
گنجینهٔ طلائی باختر، پس از گنجینهٔ توت عنخ آمون، فرعون مصر باستان، دومین گنجینهٔ بزرگ و ارزشمند طلائی جهان به شمار می رود و از یادگارهای اواخر دولت «یونانی-باختری» و آغاز دورهٔ «امپراتوری کوشانی» است.
طلا تپه، نام یک محوطهٔ باستانی است که در حدود نیم کیلومتری شهر باستانی «یمشی تپه» و در نزدیکی شهر شبرغان، مرکز ولایت جوزجان در شمال افغانستان امروزی، واقع شده و آثار این گنجینه از همان محل کشف گردیده است.
کاوشهای باستان شناسی در طلا تپه طی سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۹ میلادی، توسط گروهی مشترک از باستان شناسان افغانستان و اتحاد جماهیر شوروی سابق، به سرپرستی «ویکتور ساریانیدی» انجام گرفت.
آثار کشف شده از این محوطهٔ باستانی، شامل بیش از بیست هزار قطعه اثر تأریخی و هنری است؛ از جمله زیورآلات طلائی ظریف، افزارهای جنگی، تندیس هائی از خدایان یونانی و کوشانی، و سکه هائی از دورههای «دولت یونانی-باختری» و «امپراتوری کوشانی». این آثار از شش گور باستانی کشف شده اند؛ پنج گور متعلق به شاهزاده خانمهای کوشانی و یک گور متعلق به یک فرمانده مرد — احتمالاً «هِرایوس»، بنیان گذار سلسلهٔ کوشانیان — که همگی ملبس به پوشاک محلی بوده اند. زمان دفن این افراد، به ربع اول و دوم قرن نخست میلادی می رسد، اما پیشینهٔ ساخت برخی از این آثار به قرن اول میلادی و حتی قرنهای اول و دوم پیش از میلاد بازمی گردد و نمایانگر تعامل فرهنگی و تمدنی متنوعی است.
برای نمونه، یک سکهٔ طلائی از امپراتور تیبریوس روم در میان این گنجینه یافت شده است؛ این سکه در شهر لوگدونوم (امروزه لیون در فرانسه) و در فاصلهٔ سالهای ۱۶ تا ۲۱ میلادی ضرب شده است.
در مجموع، اشیای این گنجینه بازتاب دهندهٔ رنگ وبوی فرهنگ، باورها، اسطوره ها، ارتباطات، دادوستد، و شیوهٔ زنده گی اشراف زادگان کوشانی در دورانی است که آنان هنوز زنده گی نیمه کوچ نشینی داشتند.
در ادامه، تصاویری از آثار کشف شده در محوطهٔ تأریخی «طلا تپه»، واقع در شمال افغانستان امروزی، را ملاحظه می نمائید.
سخنان نغزی ای پرچمن