سکه نقره ئی مهرداد دوم - اشکانی (حدود ۹۴ ق.م)
احمد احمدی
سکۀ نقره ای دراخم (Drachm) منسوب به مهرداد دوم پارت (Mithridates II of Parthia)، یکی از مهم ترین شاهان دودمان اشکانی، با وزنی در حدود ۴٫۱۵ گرم، احتمالاً در دهۀ ۹۰ پیش از میلاد در یکی از ضرابخانههای سلطنتی چون اکباتان یا نسا ضرب شده است. اگرچه برخی منابع اروپائی قدیمی تر از مکان هائی چون آرساکیا (نامی که برخی مؤرخان یونانی به شهرهای پایتخت نشین پارت اطلاق می کردند) یاد کرده اند، اما هیچ سند مستقیم باستان شناختی یا کتیبه ای در دست نیست که آرساکیا را به شکل قطعی با شهر ریِ امروزی منطبق سازد؛ این نسبت دهی عمدتاً فرضی و مبتنی بر تفسیرهای متأخر است.
مهرداد دوم، که گاه در منابع کلاسیک به لقب مهرداد بزرگ نیز یاد شده، از خاندان پرنی (Parni) برخاسته بود؛ یکی از قبایل اتحادیۀ داهه در شمالشرقی فلات ایران زمین، در نواحی پیرامون رود آمودریا ( رود جیحون). محل تولد او شهر نِسا (Nisa) بوده است؛ شهری در دامنۀ شمالی کوههای کوپت داغ، در محدوده ترکمنستان کنونی، که نخستین پایتخت دودمان پارت نیز به شمار می رود.
براساس گزارش استرابون، جغرافی نگار یونانی سدۀ یکم پیش از میلاد، پارتیان از تبار اقوام سَکائی بودند که از سوی شرق به غرب " پارس و بین النهرین" کوچیدند و پس از غلبه بر سلوکیان، حکومتی مستقل و ملوک الطوایفی بنا کردند. ساختار حکومتی اشکانیان بر پایۀ اتحاد قبیله ای، اعطای خودمختاری به شاهزادگان محلی و تمرکززدائی از مرکز قدرت استوار بود؛ چیزی که بعدها در ادبیات تأریخی با عنوان ملوک الطوایف شناخته شدند و نه امپراتوری.
این ساختار غیرمتمرکز، در اشعار حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز بازتاب یافته است؛ آن گاه که در شاهنامه، به صراحت از پراکندگی قدرت در دورۀ اشکانیان و ناشناخته ماندن تأریخی آنان چنین یاد می کند:
> به گیتی به هر گوشه ای بر یکی
گرفته ز هر کشوری اندکی
چو بر تختشان شاد بنشاندند
ملوک الطوایف همی خواندند
و نیز:
> چو کوتاه شد شاخ و هم بیخشان
نگوید جهاندار تأریخ شان
کز ایشان جز از نام نشنیده ام
نه در نامۀ خسروان دیده ام
این ابیات به روشنی نشان می دهد که اشکانیان، دست کم در حافظۀ ادبی و تأریخی خراسانیان دورۀ اسلامی، نه تنها یک شاهنشاهی منسجم نبوده اند، بلکه حتی ردپای روشنی از نام و نظام سیاسی آنان در روایتهای رسمی تأریخ نویسی سنتی دیده نمی شود.
منابع و استنادات:
Strabo, Geographica, Book XI
Pliny the Elder, Natural History
Tacitus, Annals
Encyclopaedia Iranica (Entries: “Mithradates II”, “Nisa”, “Parthia”)
فردوسی، شاهنامه (ویراست ژول مول و خالقی مطلق)
Frye, R. N. The History of Ancient Iran, 1984
Bivar, A. D. H. The Political History of Iran under the Arsacids, in Cambridge History of Iran, vol. I
سخنان نغزی ای پرچمن