روایت ذوالقرنین و ارتباط آن با نارام‌سین، پادشاه اکد
احمد احمدی
یکی از دیدگاههای مطرح در تأریخ تطبیقی، پیوند دادن شخصیت ذوالقرنینِ مذکور در قرآن با نارام سین، شاه مقتدر امپراتوری اکد (۲۲۵۴–۲۲۱۸ ق.م) است. این نظریه مبتنی بر شباهتهای تصویری، جغرافیائی و لقبهای حکومتی است.
(منبع: B. Foster, The Age of Agade, 2016)
۱. سنگ نگاره پیروزی نارام سین که او را با «کلاه خودی دارای دو شاخ» (نوعی تاج جنگی یا نماد قدرت الهی) نشان می دهد، ابتدا در معبدی در سیپار (جنوب عراق کنونی) نصب بود. حدود دو قرن بعد، پادشاه ایلامی به نام شوتروک نهونته آن را به شوش منتقل کرد. این اثر در حفاریهای فرانسویان در شوش کشف و اکنون در موزیم لوور پاریس نگهداری می شود.
(منبع: Louvre Museum, Inventory No. Sb 4; W. Sommerfeld, Der Aufstieg Marduks, 2006)
۲. استفاده از دو شاخ بر سر نارام سین، به عنوان نماد الوهیت، نخستین بار توسط او صورت گرفت. این شاخ ها پیش از آن، صرفاً متعلق به خدایان بود. برخی محققان بر این اساس، او را همان ذوالقرنین معرفی می کنند که در قرآن «صاحب دو شاخ» خوانده شده است.
(منبع: J. Black & A. Green, Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia, 1992)
۳. یهودیان شوش – به ویژه پس از دوران کوروش بزرگ هخامنشی پادشاه کلدانی کلده، برای قرون متمادی تصویر نارام سینِ شاخ دار را دیده بودند و او را به عنوان «ذوالقرنین» یا «مرد دو شاخ» می شناختند. این تصویر ذهنی احتمالاً وارد ادبیات دینی یهود شد و سپس به قرآن رسید.
(منبع: T. Abusch, Jewish Magic in the Middle Ages, 2014)
۴. نارام سین خود را در کتیبه ها «شاه چهار گوشۀ جهان» می نآمد؛ لقبی که نمایانگر فرمانروائی او بر تمام دنیای شناخته شده زمان خود است. این عنوان با وصف قرآنی ذوالقرنین که از شرق تا غرب جهان سیر می کند، هماهنگ است.
(منبع: M. Liverani, The Ancient Near East: History, Society and Economy, 2014)
۵. نام «نارام سین» در زبان اکدی به معنای «محبوب خدای ماه» است. در قرآن، ذوالقرنین به عنوان بنده ای محبوب نزد خدا معرفی شده است؛ که برخی آن را از نظر معنائی قابل تطبیق می دانند.
(منبع: S. Dalley, Myths from Mesopotamia, 2000)
۶. بر پایه متون اکدی، نارام سین پس از تثبیت حکومت، نخست به سوی غرب، یعنی «بحر مغرب» (دریای مدیترانه و دریای سیاه) و سپس به شرق، یعنی «بحر مطلع» (دریای طلوع آفتاب – خلیج فارس و دریای عمان) لشکر کشید. این توالی نیز با گزارش قرآن در سوره کهف هماهنگ است.
(منبع: A. Westenholz, Legends of the Kings of Akkade, 1997)
۷. در جریان لشکرکشی نارام سین به غرب فرات، او به شهر «هیت» (در استان الانبار کنونی عراق) رسید. مردم شهر از دو چشمۀ قیر طبیعی شکایت داشتند که یکی آب گرم و دیگری آب سرد داشت، اما هر دو شور و تلخ بودند. همچنین از صداهائی در زیر زمین که شبیه صدای انسان بود، سخن گفته اند.
(منبع: H.W.F. Saggs, The Might That Was Assyria, 1984
۸. گفته می شود مردم هیت تلاش کرده بودند سدی برای جلوگیری از آلودگی زمینهای زراعی توسط قیر بسازند، اما موفق نشده بودند. نارام سین با کمک سنگهای گچ سرخ (که در هیت فراوان بود)، خاکریزی ساخت و آن را با قیر ذوب شده تقویت کرد.
(منبع: E. Cassin, La Splendeur des Rois d’Akkad, 1981)
۹. در لوحی از کتابخانه آشوربانیپال در نینوا آمده که پادشاه آشوری، توکُلتی-نینورتا، شبی را در کنار همین سد قیری گذراند؛ سدی که خدایان برای جداسازی چشمه ها ساخته بودند. توصیف او از خاک بایر و سنگهای گچ سرخ آلوده به قیر، با گزارشات قرآنی نیز همخوانی دارد.
(منبع: R. Borger, Die Inschriften Asarhaddons, 1996)
۱۰. در سوره کهف، واژۀ «قِطْر» آمده که بسیاری از مفسران آن را به «مس مذاب» تفسیر کرده اند، اما در زبانهای باستانی منطقه، این واژه می تواند به مواد مذاب دیگر مانند قیر نیز اطلاق شده باشد. در توصیف قرآن از ساخت سد ذوالقرنین، ترکیب «آهن» و «قطر» آمده که برخی آن را با همین سد قیری در هیت منطبق دانسته اند.
(منبع: The Qur'an, Surah Al-Kahf: Ayah 96; A. al-Tabari, Jami' al-Bayan, 9th century)
سخنان نغزی ای پرچمن