تاریخچه اسپ و اهلی شدن آن نظر به اسناد و مدارک تاریخی،
احمد احمدی
اسپ که در زبان اقوام اریآئی،یعنی در زبان «آرئیو= زبان آریائی ها= نیای زبان دری»، از جمله در کتاب اوستا، اسپ (Aspa = آفریده نیک) گفته میشده، حیوانی است، که از هزاران سال قبل بدینسو در آسیا میانه از جمله در سرزمین آریانای کهن شناخته شده بوده و مورد استفاده قرار داشته است. چنانچه مستند باسناد تأریخی در هزاران سال قبل ، پسوند اسم تعداد زیادی از پادشاهان و شخصیتهای مشهور سرزمین آریانا بمرکزیت بلخ، ( اسپ) بوده است. چون « ارجاسپ، گرشاسپ، گشتاسپ، تهماسپ ، جاماسپ، لهراسپ، ویشتاسپ ، بیوراسپ .. وغیره» .گرچه تأریخ تکامل و اهلی سازی اسپ، بطور دقیق مشخص نیست. اما دانشمندان در زمینه می پندارند، که احتمالاً اسپ در(۳۵۰۰ سال ق از م) در استپهای اوراسیا «آسیای میانه و شمالشرقی اروپا» انجام شده است.همانطوریکه محققین با استفاده از یافتههای دیرینه شناسی، باستان شناسی و همچنان از مقایسه (DNA) اسپهای امروزی با آنچه از استخوانهای اسپهای باستانی بجا مانده، باین نتیجه رسیده اند، که اهلی سازی اسپ به (۴۰۰۰–۳۵۰۰ ) سال قبل از میلاد در اوکراین و قزاقستان باز می گردد. چنانچه شواهد و مدارک بدست آمده موجود ، حاکی ازاهلی سازی اسپ ها مربوط به استخوانهای دفن شده همان اسپانی میباشد، که در کنار ارابه هائی بداخل گورهای قدیمی (۲۱۰۰ سال قبل از میلاد) متعلق به فرهنگ های «سینتاشتا و پتروفکا» واقع درجنوب کوههای اورال کشف شده اند. ولی اخیراً از منطقه « المقار» واقع درجنوبشرقی عربستان سعودی بخشی از مجسمه سنگی یک اسپ یافت شده ، که متعلق به (۷۰۰۰) سال قبل از میلاد میباشد. با این حال گروهی از باستان شناسان از جمله دکتر رابی معتقد است، که کشف مجسمه سنگی سرو گردن یک اسپ از منطقه المقار(Al-Magar) درعربستان سعودی ، برعکس تصورات قبلی نشان دهنده این حقیقت است، که رام شدن واهلی کردن اسپ درعربستان، بسیار پیش از آن چیزی بوده که تا حالا فکر میشده است.
سخنان نغزی ای پرچمن