ظرف طلای «پی‌یَله» (Phiale)، از آثار ارزشمند گنجینه باختر
احمد احمدی
این ظرف طلائی، که به نام «پی یله» (φιάλη / phiale) شناخته می شود، یکی از آثار برجسته و تأریخی گنجینه باختر به شمار می رود.
در فرهنگ یونان باستان، «پی یله» نوعی کاسه کم عمق سرامیکی یا فلزی بوده که با نمونه مشابه رومی خود، یعنی پاترا (Patera)، شباهت زیادی داشته است. این نوع ظرف معمولاً دارای یک فرورفتگی مرکزی و شیارهائی منظم بر سطح بیرونی بوده و برای نوشیدن یا ریختن نوشیدنیهای آئینی، به ویژه در مراسم قربانی و نذر، مورد استفاده قرار می گرفته است.
ظرف طلائیِ مورد بحث، دارای ۳۲ شیار منظم از مرکز به پیرامون است که مانند پرتوهائی از خورشید طراحی شده اند و با قلم کاری به سبک یونانی باستان تزئین شده است. بر دیواره خارجی آن، پنج حرف یونانی «ΜΑΚΤΑ» حک شده که بیانگر وزن ظرف بر مبنای واحد وزنی استاتر (Stater) است؛ واحدی که در سکه سازی یونانی به کار می رفت و در این جا احتمالاً ظرف به عنوان شمش یا ابزار مبادله به کار می رفته است.
ظروفی از این نوع در جهان باستان نه تنها کاربرد عملی، بلکه نماد قدرت و جایگاه اجتماعی نیز داشته اند.
بر اساس مستندات باستان شناسی، این پی یله در قبر شماره چهارم از گورستان باستانی «طلا تپه» در ولایت جوزجان (واقع در شمال افغانستان کنونی) کشف شده است. موقعیت ظرف – که زیر سر جسد صاحب مقبره قرار داشته – و ظرافت ساخت آن، نشان دهنده جایگاه برجسته متوفی در جامعه آن زمان است.
این اثر طی کاوشهای علمی در سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۷۹ میلادی، به سرپرستی باستان شناسان افغان و شوروی کشف شد. بر پایه تأریخ گذاریهای دقیق، قدمت این ظرف به حدود سالهای ۲۵ تا ۵۰ میلادی می رسد، یعنی دوران گذار از حکومت یونانی-باختری به آغاز امپراتوری کوشانی. برخی پژوهشگران احتمال می دهند که این ظرف متعلق به هِرایوس، بنیان گذار دودمان کوشانی باشد که در اوایل قرن اول میلادی می زیسته است.
گنجینه باختر، که این ظرف بخشی از آن است، تاکنون در موزههای معتبر جهانی به نمایش گذاشته شده و بارها مورد پژوهش علمی و آزمایشهای متنوع قرار گرفته است.
سخنان نغزی ای پرچمن