تاج طلایی منبت‌کاری‌شده با نگینهای فیروزه‌ئی از گنجینه باختر
احمد احمدی
تاج طلائی منبت کاری شده با نگینهای فیروزه ئی، یکی از ظریف ترین و برجسته ترین آثار کشف شده از گنجینه باختر (Bactrian Treasure) است که نمایانگر سطح بالای هنر زرگری و فرهنگ تصویری در دوران آغازین امپراتوری کوشانی می باشد.
این تاج درخشان و قابل تفکیک (ماژولار)، که شامل پنج عنصر تزئینی است، طی حفاریهای باستان شناختی سالهای ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی توسط هیأت مشترک افغانستانی–شوروی، از مقبره شماره ۵ در محوطه طلا تپه واقع در شمال افغانستان (ولایت جوزجان امروزی) کشف گردید. بنا بر یافتههای باستان شناسان، این مقبره به یک زن اشرافی از طبقه بلندپایه محلی کوشانی تعلق داشته است.
ساختار این تاج بر اساس یک پیشانی بند (diadem) ساخته شده از طلا و مزین به نگینهای فیروزه ای استوار گردیده است. بر روی این پیشانی بند، پنج درخت نمادین از «درخت زنده گی» قرار دارند که هر یک با پرندگان طلائی کوچک و ظریف تزئین یافته اند. این بخشهای تزئینی به گونه ای طراحی شده اند که بتوان آن ها را به راحتی از بدنه اصلی جدا نمود؛ طرحی که به وضوح با هدف تسهیل حمل و کاربرد تاج در سفرها یا آئینهای خاص در نظر گرفته شده است.
با استناد به پژوهشهای باستان شناسان و شواهد بافت شناسی، قدمت این تاج به ربع اول یا دوم سده نخست میلادی بازمی گردد؛ یعنی مصادف با دوران آغازین فرمانروائی کوشان ها بر سرزمین آریانا.
این اثر منحصر به فرد که از نگاه هنری، تأریخی و فرهنگی جایگاهی ویژه دارد، در حال حاضر در موزیم ملی افغانستان در کابل نگهداری می شود. بخشی از آثار گنجینه باختر نیز به صورت نمایشگاههای بین المللی در موزیمهای بزرگ جهان چون موزیم بریتانیا، موزیم لوور و متروپولیتن نیویارک به نمایش گذاشته شده اند، که همگی بر اصالت، ظرافت فنی و اهمیت فرهنگی این مجموعه گواهی داده اند.
سخنان نغزی ای پرچمن